Według prof. Mirosława Granata wybitnego specjalisty konstytucjonalisty, sprzedaż byłych mieszkań zakładowych osobom trzecim, bez dania prawa pierwokupu ich najemcom narusza cztery zasady Konstytucji  RP, a mianowicie:

- zasadę godności człowieka

- zasadę równości wszystkich obywateli wobec prawa

- zasadę sprawiedliwości społecznej

- zasadę dobra wspólnego

W swojej opinii dla Sejmu RP Profesor Granat precyzyjnie udowadnia te naruszenia.

Opinia prawna (fragmenty) w sprawie naruszenia zasad konstytucyjnych wobec najemców byłych mieszkań zakładowych i zasadności roszczeń najemców wobec tych mieszkań.

Sporządzona przez Biuro Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu 26.02.2001.

Autor opinii: profesor dr hab. Mirosław Granat, Kierownik Katedry Prawa Konstytucyjnego Uniwersytetu Lubelskiego

Naruszenie zasady godności człowieka.

Wstęp do Konstytucji RP nakazuje wszystkim dbałość o zachowanie przyrodzonej godności człowieka. W procesie stosowania przepisów Konstytucji zasada ta została rozwinięta w art. 30 Konstytucji. Godność przysługuje każdemu człowiekowi i jest ona nienaruszalna. Nie jest możliwe jej jakiekolwiek różnicowanie i stopniowanie.

Zasada godności, która została złamana przez poniżające potraktowanie części najemców mieszkań zakładowych, pociąga za sobą naruszenie zasady równości obywateli wobec prawa. Zasada godności, co należy podkreślić jest także wyrażona w obu Paktach Praw Człowieka, a także w art. 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 r.

Naruszenie zasady równości

Zgodnie, z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP wszyscy są wobec prawa równi, wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Zasada ta nie jest jedyną regulacją konstytucyjną, dotycząca równości podmiotów prawa, stanowi ona jednak lex generalis, w stosunku do innych konstytucyjnych unormowań dotyczących równości np. równych praw kobiet i mężczyzn w życiu rodzinnym, społecznym i gospodarczym (art. 33 ust. 1), na przykład dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach (art. 60).

Rozumienie zasady równości jest już bardzo utrwalone w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego i nie budzi kontrowersji. Polega ono na tym, iż osoby znajdujące się w takiej samej lub podobnej sytuacji należy traktować tak samo, natomiast osoby znajdujące się w sytuacji odmiennej należy traktować odmiennie.

Podobieństwo sytuacji w danym przypadku polega na tym, że wszyscy najemcy mieszkań zakładowych uzyskali ich najem na tych samych zasadach. Cecha relewantna ( tj. owa cecha istotna, której występowanie przesądzić ma o spełnieniu warunku podobieństwa) polega na tym, iż najemcy mieszkań zakładowych uzyskali je z kosztów zakładowego funduszu mieszkaniowego (stanowili on część funduszu socjalnego), który pomniejszyli zysk przedsiębiorstwa. Przyszli najemnicy musieli także odpracować fizycznie po kilkaset godzin i przed zasiedleniem mieszkania musieli wpłacić kaucję obliczoną jako wielokrotność czynszu. (Dodajmy, iż kaucja ta nie była waloryzowana). Zatem nie ulega wątpliwości, że przed wejściem w życie ustawy z dnia 12.10.1994 sytuacja prawna najemców mieszkań zakładowych była taka sama lub podobna. Wiadomo jednakże, iż zasada równości nie ma charakteru bezwzględnego. Trybunał Konstytucyjny pozwala w pewnych sytuacjach na zróżnicowanie sytuacji prawnej podmiotów prawnych. Musi to być jednak usprawiedliwione (uzasadnione), gdyż w przeciwnym przypadku zróżnicowanie to nabiera charakteru dyskryminacji.

Należy stwierdzić, iż w analizowanym przypadku statusu najemców mieszkań zakładowych nie ma podstaw do ich różnicowania na pozbawionych prawa pierwokupu i na takich, którym prawo to przysługuje.

Zatem zakaz dyskryminacji stanowiący część składową zasady równości został przez ustawodawcę złamany.

Naruszenie zasady sprawiedliwości społecznej

Naruszenie zasady równości pociąga za sobą naruszenie zasady sprawiedliwości społecznej. Zasada ta wyrażona obecnie w art. 2 przepisów Konstytucji, wyraża pewne zobowiązanie państwa w stosunku do obywateli. Ocena przepisów ustawowych pod kątem realizowania zasady sprawiedliwości społecznej jest w dużym stopniu oceną pozaprawną i należy do zadań samego ustawodawcy (a nie sądownictwa).

Naruszenie zasady dobra wspólnego

Rzeczpospolita Polska jest określana w artykule 1 przepisów Konstytucji jako dobro wspólne wszystkich obywateli.

Zasada ta nie jest jak dotąd przedmiotem interpretacji orzeczniczej ze strony Trybunału Konstytucyjnego, nie mniej przekazywanie mieszkań, które zostały wybudowane przez najemców i z ich znacznym wkładem, także finansowym innym podmiotom bez dania możliwości nabycia tych lokali samym najemcom, jest wyrazem łamania zasady kształtowania państwa jako dobra wspólnego.

Kwestii naruszania zasad konstytucyjnych wobec najemców mieszkań zakładowych przez konkretne regulacje ustawowe, nie da się oddzielić od zasadności roszczeń najemców wobec tych mieszkań. Są to dwa aspekty tego samego problemu prawnego( tj. naruszenie zasad konstytucyjnych przez konkretne przepisy prawa). Oznacza to moim zdaniem eo ipso zasadność dochodzenia roszczeń najemców wobec prawodawcy, że tak powiem, aby ten nie naruszał ustawy zasadniczej i tak samo wobec sądu, który powinien to przestrzegać.

Konstytucja musi być stosowana przez wszystkie organy władzy publicznej i przez inne podmioty, które są adresatami zawartych w niej norm i zasad. Stosowanie Konstytucji polega między innymi na obowiązku podjęcia działań, unormowań służących realizacji przepisów ustawy zasadniczej. Musi, więc to oznaczać podjęcie przez prawodawcę zwykłego stosownej interwencji prawnej, która usuwałaby dyskryminację części podmiotów prawnych. Kształt takiej interwencji ustawowej w tym przypadku powinien być dyskutowany w aspekcie prawa cywilnego i handlowego.

Opinia prawna (fragmenty) w sprawie zgodności z Konstytucją art. 4 i art. 5 projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw dotyczących nabywania własności nieruchomości.

Witold Pawełko, ekspert ds. legislacji, zatwierdził Wiesław Staśkiewicz dyrektor Biura Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu, 9.06.2005 r.

Przepisy art. 4 ustawy nie naruszają moim zdaniem konstytucyjnej zasady równości (art. 32). W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego jest ciągle dyskutowana teza, że zgodnie z tą zasadą wszystkie podmioty prawa charakteryzujące się w równym stopniu daną cechą istotną powinny być traktowane równo bez zróżnicowania faworyzowanych i dyskryminowanych.

Wspólną cechą istotną (relewantną) tej grupy, tych najemców najmujących wspomniane mieszkania w dniu wejścia w życie projektowanej ustawy, na podstawie umowy najmu albo decyzji administracyjnej, jest naruszenie ich praw do nabycia albo naruszenie ich interesu prawnego.

Otóż naruszenie praw albo interesu prawnego osób zajmujących byle mieszkania zakładowe stanowi podstawę odmiennego określenia ich sytuacji prawnej w przeciwieństwie do pozostałych osób zajmujących ten rodzaj mieszkania, których prawa lub interes nie zostały naruszone w wyniku przekształceń własnościowych.

Formalnym wyrazem „uprzywilejowania” osób poszkodowanych owym naruszeniem jest przyznanie im prawa pierwokupu.

W orzeczeniu z dnia 16.12.1996 r. Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że zasada równości nie zakazuje „różnicowania sytuacji prawnej adresatów danej regulacji prawnej, ale różnicowanie to musi znajdować oparcie w odrębnościach charakterystyki (prawnej lub faktycznej) poszczególnych kategorii adresatów”

Oceniam, że projektowany artykuł 4 ustawy spełnia ten warunek.

Fakt naruszenia prawa lub interesu prawnego, potwierdzony prawomocnym orzeczeniem sądu, stanowi wspólną cechę relewantną osób fizycznych, o których mowa w art. 4 ust. 1. Ustawowe wyróżnienie sytuacji prawnej tych osób w drodze przyznania im prawa pierwokupu nie narusza zasady równości……

…..Celem ustawy jest przeciwdziałanie bezdomności. Nie może podlegać dyskusji charakter publiczny tego celu, znajdującego formalne oparcie w Konstytucji (art. 75 ust. 1)….

…Uzasadniona jest prognoza, że w warunkach gospodarki rynkowej dokonane ostatnio uwolnienie czynszów może doprowadzić znaczną część najemców byłych mieszkań zakładowych do eksmisji na bruk. W szeregu przypadków eksmisja byłaby równoważna z powiększeniem podmiotowego zakresu bezdomności. W tym samym postanowieniu art. 75 ust. 1 ustawy zasadniczej ustrojodawca zobowiązał władze publiczne do prowadzenia polityki sprzyjającej zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli.

Prawną możliwość nabycia mieszkań na zasadach preferencyjnych przez osoby uprawnione należałoby potraktować jako jeden z elementów takiej właśnie polityki. Uznając dopuszczalność wywłaszczenia dokonanego w drodze realizacji obowiązku sprzedaży mieszkania na zasadach w trybie określonym w ustawie, należy tym samym przyjąć – argumentem a fortiori –  że przepisy tej ustawy nie pozostają w opozycji do postanowień art. 64 Konstytucji…